Adult Vaccines လူၾကီးေတြလဲ ကာကြယ္ေဆးလိုတယ္

ကာကြယ္ေဆးဆိုရင္ ကေလးေတြဘဲလိုမယ္ထင္တာ မမွန္ပါ။ လူၾကီးေတြလဲလိုတယ္။ ဒါေပမဲ့ တေယာက္နဲ႔တေယာက္ လိုတာေတြ မတူၾကေသးပါ။ သီးသန္႔အလုပ္ခြင္မ်ိဳးမွာလုပ္ရသူေတြ၊ ခရီးထြက္ရသူေတြ၊ ငယ္ရြယ္တဲ့အမ်ိဳးသမီးေတြ၊ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ေတြ၊ အသက္ၾကီးသူေတြ လိုအပ္တာေတြ မတူၾကပါ။ အမ်ားဆံုးလိုတဲ့ကာကြယ္ေဆး ၁ဝ မ်ိဳးမက ရွိပါတယ္။

၁။ Tetanus Vaccine ေမးခိုင္ကာကြယ္ေဆး
၂။ Chickenpox (Varicella) ေရေက်ာက္
၃။ Shingles Vaccine (ရွင္းဂဲလ္) ကာကြယ္ေဆး
၄။ HPV Vaccine (အိတ္ခ်္ပီဗြီ) ကာကြယ္ေဆး
၅။ Meningitis ဦးေႏွာက္ေျမွးေရာင္ ကာကြယ္ေဆး
၆။ Hepatitis အသဲေရာင္ေရာဂါ ကာကြယ္ေဆးမ်ား
၇။ Flu Shot တုပ္ေကြး ကာကြယ္ေဆး
၈။ Pneumococcus (ႏူမိုေကာကပ္စ္) ကာကြယ္ေဆး
၀။ Measles/Mumps/Rubella ဝက္သက္ + ပသိေရာင္ + ဂ်ာမန္ဝက္သက္
၁ဝ။ Travel Vaccinations ႏိုင္ငံရပ္ျခားခရီးသြားမ်ားအတြက္ ကာကြယ္ေဆး

၁။ Tetanus Vaccine ေမးခိုင္ကာကြယ္ေဆး
ေမးခိုင္ပိုးဟာ အနာ၊ ဒဏ္ရာ၊ ဆူးစူးတာ၊ ဒါးရွစတာေတြကေန ဝင္ႏိုင္တယ္။ ခြဲစိတ္ကုသခံရတာ၊ ကေလးေမြးရတာေတြ ကေနလဲ ဝင္ႏိုင္တယ္။ အဲလိုျဖစ္တာေတြရွိတိုင္း Tetanus Toxoid (TT) vaccine ကာကြယ္ေဆးထိုးရမယ္။ Anti-tetanus toxoid (ATT) vaccine လို႔လဲ ေခၚတယ္။

ေနာက္ Tetanus Immune Globulin (TIG) ဆိုတာက ေမးခိုင္ေရာဂါ ျဖစ္လာမွသာ ထိုးရတဲ့ ကုသေဆးျဖစ္တယ္။ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ကတည္းက မိခင္မွာ ATT ၂ ခါထိုးထားလို႔ ေမြးေမြးခ်င္း ပိုးဝင္လာမွာကို ကာကြယ္ႏိုင္တယ္။ ကေလးကိုလဲ တလခြဲကတည္းက DPT ကို ၁ လခြဲ၊ ၂ လခြဲ၊ ၃ လခြဲ အရြယ္ေတြမွာ (၃) ခါ ထိုးေပးထားရတယ္။ တခ်ိဳ႕ ႏိုင္ငံေတြမွာ ၂ လ၊ ၄ လ၊ ၆ လ မွာထိုးတယ္။ ေနာက္ျပီး ၁ ႏွစ္ခြဲနဲ႔ ၅ ႏွစ္သားမွာ ထပ္ထိုး ၂ ခါ ထပ္ထိုးေသးတယ္။ ၇ ႏွစ္ ေက်ာ္သြားရင္ မထိုးဘို႔ တားထားတယ္။ Diphtheria ဆံုဆို႔နာ၊ Pertussis (Whooping cough) ၾကာက္ညွာ ေခ်ာင္းဆိုး နဲ႔ Tetanus ေမးခိုင္ေရာဂါေတြကို ကာကြယ္ေပးမယ္။ တခ်ိဳ႕ ႏိုင္ငံေတြမွာ DPwT, DPaT, Tdap နာမည္ေတြနဲ႔ ေခၚေသးတယ္။

၂။ Chickenpox (Varicella) ေရေက်ာက္
ငယ္တံုးက ေရေက်ာက္ မေပါက္ဘူးတာ ကံေကာင္းတယ္လို႔ ေျပာတာ အျပည့္အဝ မမွန္ပါ။ ၾကီးမွေပါက္တဲ့ ေက်ာက္က ေၾကာက္စရာေကာင္းတယ္။ ဥပမာ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ေနတံုး Varicella pneumonia ျဖစ္ရင္ အေရးေပၚလူနာအေနနဲ႔ ကုသရမယ္။ အဲလိုမကုသရင္ တဝက္ေလာက္က အသက္ပါဆံုးႏိုင္တယ္။ ေရယံုနဲ႔ဆင္တဲ့ Shingles (ရွင္းဂဲလ္) ဆိုတာ ျဖစ္လာႏိုင္တယ္။ တခ်ိဳ႕ကို Chickenpox vaccine ကာကြယ္ေဆးကေန ဒီလိုမျဖစ္ေအာင္ ကာကြယ္ႏိုင္တယ္။ ထိုးရမဲ့သူေတြကို ၂ လျခား ၂ ခါထိုးတယ္။ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ေတြကိုေတာ့ မထိုးရဘူး။

၃။ Shingles Vaccine (ရွင္းဂဲလ္) ကာကြယ္ေဆး
အသက္ ၆ဝ ေက်ာ္သူေတြအတြက္ အေရးၾကီးတယ္။ ငယ္တံုးက ေရေက်ာက္မေပါက္ဘူးသူေတြ အသက္ၾကီးလာရင္ (ရွင္းဂဲလ္) ေပါက္တယ္။ Herpes zoster (ဟားပိစ္-ဇိုးစတာ) လို႔လဲ ေခၚတယ္။ ဗိုင္းရပ္စ္ေၾကာင့္ျဖစ္တဲ့ ေရယံုတမ်ိဳး ျဖစ္တယ္။ အေတာ္နာမယ္။ ေပ်ာက္ျပီးတဲ့ေနာက္မွာေတာင္ နာေနတာကို Postherpetic neuralgia ေရယံုေနာက္ဆက္တြဲ အာရံုေၾကာအနာလို႔ ေခၚတယ္။

၄။ HPV Vaccine (အိတ္ခ်္ပီဗြီ) ကာကြယ္ေဆး
မိန္းမေရာ ေယာက္်ားေတြအတြက္ပါ လိုတယ္။ Human papilloma virus ေခၚတဲ့ ဗိုင္းရပ္စ္ ကေန အမ်ိဳးသမီးေတြမွာ သားအိမ္ဝ-ကင္ဆာျဖစ္ေစႏိုင္တယ္။ ေယာက္်ားေတြလဲ လည္ေခ်ာင္း-ကင္ဆာ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ဒီကာကြယ္ေဆး အမ်ိဳးအစား Gardasil ကေန မိန္းမေရာ ေယာက္်ားေတြပါ လိင္လမ္း-ၾကြက္ႏို႔ျဖစ္မွာကိုပါ ကာကြယ္တယ္။ ကေလးအသက္ ၉ ႏွစ္အထက္ဆိုရင္ ထိုးလို႔ရျပီ။ ၂၆ ႏွစ္အထိထိုးသင့္တယ္။ အထူးသျဖင့္ မိန္းကေလး၊ အမ်ိဳးသမီးေတြနဲ႔ ေယာက္်ားေလး (ေဂး) ေတြအတြက္လိုပါတယ္။ ေဆး ၂ မ်ိဳးရွိတယ္။ ေစ်းလဲၾကီးေသးတယ္။ ဝ-၂-၆ ဆိုတဲ့ ေဖၚျမဴလာအတိုင္း ထိုးပါတယ္။ Cervarix အမ်ိဳးအစာကာကြယ္ေဆးက ၇ဝ% ျဖစ္ေစႏိုင္တဲ့ ကပိုး၂ မ်ိဳးကိုကာကြယ္တယ္။ ဝ-၁-၆ ေဖၚျမဴလာနဲ႔ (၃) ခါ ထိုးရတယ္။ အသက္ ၁၅-၂၅ ႏွစ္ အမ်ိဳးသမီးေတြထိုးသင့္တယ္။

၅။ Meningitis ဦးေႏွာက္ေျမွးေရာင္ ကာကြယ္ေဆး
Meningococcus vaccines စစ္မႈထမ္းေတြ၊ ေကာလိပ္ေက်ာင္းသားေတြ၊ ႏိုင္ငံတကာခရီးလွည့္သူေတြ၊ ခုခံအားနည္းသူေတြအတြက္ ထိုးသင့္တယ္။ Menactra ကာကြယ္ေဆးကို အသက္ ၁၁-၅၅ ႏွစ္ရွိသူေတြကိုထိုးတယ္။ Menomune ကာကြယ္ေဆးကိုလဲ ၂-၁ဝ ႏွစ္ကေလးေတြအတြက္ သံုးႏိုင္တယ္။ ၅၅ ႏွစ္ေက်ာ္သူေတြလဲ လိုအပ္ရင္ထိုးႏိုင္တယ္။

၆။ Hepatitis အသဲေရာင္ေရာဂါ ကာကြယ္ေဆးမ်ား
(က) Hepatitis A (ေအ) အမ်ိဳးအစားက အစားအေသာက္နဲ႔ ေရထဲမွာပါေနလို႔ ကူးစက္တယ္။ လမ္းေဘးေဆးထိုးသမားေတြ၊ လိင္တူဆက္ဆံသူ ေယာက္်ားေတြလဲ ကူးႏိုင္တယ္။ ေနရာတိုင္းမွာေတာ့ မထိုးၾကပါ။
(ခ) Hepatitis B အသဲေရာင္ (ဘီ) အမ်ိဳးအစားကေတာ့ ကိုယ္ခႏၶာက အရည္မွန္သမွ်မွာ ပါေနႏိုင္တယ္။ အထူးသျဖင့္ လိင္လမ္းကထြက္တဲ့အရည္မွာပါလို႔ လိင္ဆက္ဆံရာကေန ကူးတယ္။ ေသြးထဲမွာပါလို႔ ေဆးထိုးအပ္၊ မုတ္ဆိတ္ရိတ္ဒါး၊ အငွားသံုးရာကေန ကူးမယ္။ လူတိုင္းထိုးသင့္တယ္။ Hepatitis B Vaccine ဘီပိုးကာကြယ္ေဆး ၃ လံုးျပည့္ေအာင္ထိုးရတယ္။ ေဆးရံု၊ ဓါတ္ခြဲခန္းေတြမွာ အလုပ္လုပ္သူေတြက မထိုးမေန ထိုးထားၾကရမယ္။
(ဂ) ေနာက္ (ဘီ) ကာကြယ္ေဆးတမ်ိဳးကို Hepatitis B Immune Globulin အသဲေရာင္-ဘီ (ဂလိုဗ်ဴလင္) လို႔ေခၚတယ္။ အမွန္က ကာကြယ္ေဆးေတာ့မဟုတ္ပါ။ ဘီပိုးရွိတ့ဲမိခင္ကေန ေမြးလာတဲ့ကေလးကို ၁၂ နာရီအတြင္း တလံုးထိုးရတယ္။ အိႏၵိယမွာ ရူးပီး ၅၈ဝဝ ေပးရတယ္။ လူၾကီးေတြဆိုရင္ ၁ဝ လံုးကေန အလံုး ၂ဝ လိုတယ္။ ဆရာဝန္၊ သူနာျပဳဆရာမ၊ ဓါတ္ခြဲခန္း၊ ေသြးလွဴဘဏ္မွာ အလုပ္လုပ္သူေတြ တကယ္လို႔ အမွတ္မထင္ ဘီပိုးပါတဲ့ေသြး ကိုယ့္ထဲ အဝင္ခံရတယ္ဆိုရင္ ဒီအမ်ိဳးအစားေဆးလဲ ခ်က္ခ်င္းထိုးရမယ္။ အသဲေရာင္ (စီ) ပိုးအတြက္ ကာကြယ္ေဆး မေပၚေသးပါ။

၇။ Flu Shot တုပ္ေကြး ကာကြယ္ေဆး
တႏွစ္တခါ ထိုးေနသင့္တယ္လို႔ အေမရိးကားမွာ အၾကံျပဳထားတယ္။ Influenza virus ဗိုင္းရပ္စ္ ပိုးေတြက တႏွစ္နဲ႔ တႏွစ္ မတူတာေတြ ျဖစ္ေနရင္ ကာကြယ္ေဆး အေဟာင္းနဲ႔ မရလို႔ ျဖစ္တယ္။

၈။ Pneumococcus (ႏူမိုေကာကပ္စ္) ကာကြယ္ေဆး
Pneumococcal polysaccharide vaccine (PPSV) လို႔ေခၚတယ္။ Pneumonia ႏူမိုးနီးယား၊ Bloodstream infections ေသြးကေန ကူးစက္တဲ့ေရာဂါေတြနဲ႔ Meningitis ဦးေႏွာက္ေမွးေရာင္တာေတြကို ျဖစ္ေစတယ္။ Pneumococcal pneumonia ျဖစ္တာက ဆိုးတယ္။ ဒါေတြကာကြယ္မဲ့ေဆးျဖစ္တယ္။

၉။ Measles/Mumps/Rubella (ဝက္သက္ + ပသိေရာင္ + ဂ်ာမန္ဝက္သက္) ကာကြယ္ေဆး
ေဆးတလံုးထဲနဲ႔ ေရာဂါ ၃ မ်ိဳးကို တခါတည္းကာကြယ္ျပီးသားျဖစ္မယ္။ MMR လို႔ေခၚတယ္။ Mumps ပသိေရာင္ဆိုတာကို Epidemic parotitis လို႔လဲေခၚတယ္။ လူေတြအမ်ားၾကီးမွာ ကူးစက္လို႔ တံေတြးထြက္တဲ့ အက်ိတ္ေရာင္တဲ့ ဗိုင္းရပ္စ္ေရာဂါ ျဖစ္တယ္။ ေယာက္်ားေလးေတြမွာ Orchitis က်ား-အစိေရာင္တာနဲ႔ တြဲလာတတ္တယ္။ Rubella (ရူဘဲလား) ကို German measles ဂ်ာမန္-ဝက္သက္လို႔လဲ ေခၚတယ္။ ဗိုင္းရပ္စ္ေရာဂါ ျဖစ္တယ္။ ကေလးေတြ ျဖစ္တာ အေရးမၾကီးပါ။ ၂-၃ ရက္နဲ႔ ေပ်ာက္မယ္။ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ အမ်ိဳးသမီးဆိုရင္ ကိုယ္ဝန္ပ်က္ႏိုင္တယ္။ အထဲက ကေလးကို ထိခိုက္မယ္။ ကိုယ္ဝန္ ၅ လအတြင္းျဖစ္ေနရင္ ေမြးလာမဲ့ကေလးမွာ ေမြးရာပါ Congenital rubella syndrome (CRS) ရႏိုင္တယ္။ ငယ္ငယ္ကတည္းက MMR ကာကြယ္ေဆး မထိုးရေသးရင္ ကိုယ္ဝန္မေဆာင္ခင္ ၄ ပါတ္ ၾကိဳတင္ ထိုးပါ။ သူမ်ားေတြ ေျပာေလ့ရွိတဲ့ “ၾကီးမွ ဝက္သက္ေပါက္တယ္” ဆိုတာ ဒါကိုေျပာသလား မသိပါ။

၁ဝ။ Vaccines for Foreign Travel ႏိုင္ငံျခားသြားမဲ့သူေတြအတြက္ ကာကြယ္ေဆးေတြ
သြားမဲ့ႏိုင္ငံအေျခအေနအရ သတ္မွတ္ထားတာေတြ ရွိတယ္။ ခရီးမထြက္ခင္ ၄-၆ ပါတ္ၾကိဳတင္ျပင္ဆင္ပါ။ Travel immunizations လို႔လဲေခၚတယ္။ အေနာက္ႏိုင္ငံသားေတြ ဆင္းရဲမြဲေတေနေသးတဲ့ေနရာေဒသေတြကို မသြားခင္ ထိုးသင့္တယ္လို႔ သတ္မွတ္ျပ႒ာန္းထားတဲ့ ကာကြယ္ေဆးစာရင္းဆိုတာ ရွိတယ္။ တခ်ိဳ႕က ဗီဇာမေပးခင္ ထိုး-မထိုး ၾကည့္ေသးတယ္။ တခ်ိဳ႕ႏိုင္ငံေတြကလဲ သူတို႔ဆီမွာ ထူးဆန္းတဲ့ေရာဂါ၊ ကပ္ေရာဂါ တခုခုျဖစ္ေနခ်ိန္မွာ ေလဆိပ္၊ သေဘၤာဆိပ္ စတဲ့တိုင္းျပည္ ဝင္ေပါက္ေတြကေန ဆီးျပီး ကာကြယ္ေဆး ထိုးေပးတယ္။

ကာကြယ္ေဆးေတြရဲ႕သေဘာက ေရာဂါပိုး (ဗက္တီးရီးယား၊ ဗိုင္းရပ္စ္) ေတြကို အလြန္မတန္ အားနည္းသြားေအာင္ လုပ္ထားတာကို လူ႔ကိုယ္ခႏၶာထဲ ထိုးေပးတာျဖစ္တယ္။ အားနည္းေနေပမဲ့ သူ႔ဗီဇ ရွိေနေသးလို႔ ကာကြယ္ေဆး ထိုးသူ႔ ကိုယ္ထဲ ေရာက္သြားရင္ အဲဒီလူရဲ႕ ကိုယ္ခံအားစနစ္ကေန ဒီပိုးကို ခုခံေပးမဲ့ ကိုယ္ခံအား Antibody (အင္တီေဘာ္ဒီ) ဆိုတာ ထုတ္ေပးေတာ့မယ္။ ဒီဓါတ္ေတြျပည့့္စံုလာခ်ိန္မွာ တကယ္ေရာဂါပိုးဝင္လာပါေစ ခံခ်ေပးမွာမို႔ ေရာဂါ ျဖစ္မလာ ေစႏိုင္ေတာ့ဘူး။ ဝက္သက္ေပါက္ဘူးတဲ့ကေလး ေနာက္ထပ္ ဝက္သက္မေပါက္ႏိုင္တဲ့ သဘာဝကို အတုယုျပီး Vaccines ကာကြယ္ေဆးေတြ လုပ္ေပးတာျဖစ္တယ္။

Travel Vaccinations ႏိုင္ငံရပ္ျခား ခရီးသြားမ်ားအတြက္ ကာကြယ္ေဆးေတြက စိတ္ခ်ရတယ္။ ထိေရာက္တယ္။ အဓိက (၃) မ်ိဳး ရွိတယ္။
(က) Routine vaccines ကေလးတိုင္း၊ လူတိုင္းထိုးၾကရမယ္လို႔ သတ္မွတ္ထားတဲ့ ကာကြယ္ေဆးေတြ။ ႏိုင္ငံတခုနဲ႔တခု မတူဘူး။ အခ်ိန္ကာလအရလဲ ေျပာင္းေနေသးတယ္။ တိုးလာတာေတြေရာ မလိုေတာ့လို႔ ပယ္ဖ်က္လိုက္တာေတြပါ ရွိတယ္။ ဥပမာ ေက်ာက္ေဆး မထိုးေတာ့ဘူး။ ၾကက္ငွက္တုပ္ေကြး ထပ္တိုးထားတယ္။
(ခ) Recommended vaccines ထိုးဘို႔ ညႊန္ၾကားခ်က္နဲ႔ သတ္မွတ္ထားတဲ့ ကာကြယ္ေဆးေတြ။
(ဂ) Required vaccines ႏိုင္ငံတခုခ်င္းအလိုက္သာ ထိုးေစမဲ့ ကာကြယ္ေဆးေတြ။ ဥပမာ အာဖရိကား နဲ႔ ေတာင္ အေမရိကားသြားသူေတြအတြက္ Yellow fever vaccine (ရဲလိုး-ဖီဘာ) ကာကြယ္ေဆး။ ေဆာ္ဒီ အာေရးဗီးယားအတြက္ Meningococcal vaccine (မင္နင္ဂိုေကာ္ကယ္လ္) ကာကြယ္ေဆး။

ေဒါက္တာတင့္ေဆြ